تألیف: سرویس دین و دعوت
شخص منفق با پرداخت انفاق، زمینه‌ی فلاح و رستگاری خود را فراهم نموده و به رضوان الهی و جنات نعیم دسترسی پیدا می‌کند.
انفاق علاوه بر این، دارای آثار و برکات فراوانی در زندگی فرد است که به صورتی گذرا به مهمترین آثار آن در بُعد فردی انفاقدهنده، اشاره خواهیم کرد.
هدف اسلام از تشریع زکات تنها جمع‌آوری ثروت و تقویت بیت‌المال و کمک کردن به مستمندان و نیازمندان نبوده است، بلکه علاوه بر این‌ها، تعالی بخشیدن به انسان و رساندن او به جایگاهی است که از سلطه‌ی مادی‌گرایی و دنیا‌پرستی رهایی یابد و به تعبیر قرآن کریم مزکّی گردد. زکات دارای آثار فراوانی در زندگی شخص زکات‌دهنده است، از جمله:
. انفاق باعث رقّت و صفای قلب می‌شود:
پرداخت انفاق، شخص مُنفِق را به نیازمندان نزدیک می‌کند تا حدی که خود را از آن‌ها و همراه و یاورشان می‌بیند، که این خود بر صفای قلب می‌افزاید. انفاق، موجب پاک شدن انسان از صفت بخل و طمع می‌شود؛ بی‌گمان انفاقی که انسان مسلمان به‌خاطر اجرای دستورات خدا و کسب رضوان الهی پرداخت می‌کند، موجب پاک شدن وی از پلیدی گناهان به‌ویژه پلیدی بخل و طمع ورزی می‌شود، چرا که بخل و طمع ورزی آفت خطرناکی است که اگر مهار نشود، بنیان فرد و جامعه را از هم می‌پاشد. بنابراین مسلمان واقعی باید به هر طریق ممکن این صفت ناپسند را از خود دور سازد.
پرداخت زکات یکی از راه‌های مناسبی است، که انسان را از بخل و حرص پاک می‌کند و او را از خواری دلبستگی به مال و ذلت بندگی و فروتنی برای درهم و دینار آزاد می‌سازد و او را مالک ثروت می‌گرداند نه برده‌ی آن. خداوند متعال می‌فرماید:
فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیْراً لأَنْفُسِکُمْ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمْ الْمُفْلِحُونَ[2]یعنی: پس آن‌قدر که در توان دارید از خدا بهراسید و پرهیزگاری کنید وبشنوید و بپذیرید و اطاعت کنید و بذل و بخشش کنید، به سود شما خواهدبود. کسانی که از بخل و حرص نفس خویش، مصون داشته شوند، آنان قطعاً رستگارنند.
2. انفاق، موجب تقویت روحیه‌ی ایثار و بخشش در انسان می‌گردد:
زکات علاوه بر این‌که موجب پاک شدن انسان از بخل و طمع می‌گردد، خصلت ایثار و بخشش را نیز در او تقویت می‌کند؛ چون کسی که هر سال انفاق می‌کند و زکات دارائی‌هایش را پرداخت می‌نماید، صفت ایثار جزو ملکات او می‌گردد. از این روی قرآن کریم، انفاق و پرداخت زکات را یکی از ویژگی‌های تقوا پیشگانِ هدایت یافته معرفی کرده و فرموده است:
ذَلِکَ الْکِتَابُ لَارَیْبَ فِیهِ هدًی لِّلْمُتَّقِینَ. الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَوةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ[3] یعنی: این کتاب شک و تردیدی در آن نیست و راهنمای تقوا پیشگان است. کسانی که به غیب ایمان می‌آورند و نماز بپای می‌دارند و از آن‌چه روزیشان داده‌ایم، انفاق می‌کنند.
3. جهاد با مال، تجارتی سودمند با خداوند است:
خداوند در این رابطه در قرآن کریم می‌فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِیکُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ[4] یعنی: ای‌مؤمنان! آیا شما را به بازرگانی و معامله‌ای رهنمود سازم که شما را از عذاب بسیار دردناک دوزخ رها سازد؟ * به خدا و پیغمبرش ایمان می‌آورید، و در راه خدا با مال و جان تلاش و جهاد می‌کنید. اگر بدانید این برای شما بهتر است.
4. جهاد با مال، باعث رستگاری هر دو دنیا می‌گردد :
خداوند در این رابطه در قرآن کریم می‌فرماید:
الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُوْلَئِکَ هُمْ الْفَائِزُونَ[5]یعنی: کسانی که ایمان آورده‌اند و به مهاجرت پرداخته‌اند و در راه خدا با جان و مال جهاد نموده‌اند ...آنان رستگاران می‌باشند.»
5. انفاق، شُکر نعمت‌های الهی است:
انسان با پرداخت زکات در واقع شکر نعمت‌هایی که خداوند به او داده است را به‌جا می‌آورد و به فضل و کرم و احسان او اعتراف می‌کند و این خود باعث افزایش نعمت‌های الهی شده و برعکس کفران نعمت موجب عذاب شدید خداوند می‌شود:
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ[6] یعنی: ]و ای بنی اسرائیل به یاد آورید[ آن زمان را که پروردگارتان مؤکدانه اعلام کرد که اگر سپاس گذاری کردید هر آیینه ]نعمت‌های خود را[ برایتان افزایش می‌دهم و اگر کافر شدید بی‌گمان عذاب من بسیار سخت است.
امام محمد غزالی (رحمة الله علیه) می‌گوید: «خداوند بر بنده‌ی خود دو نعمت دارد، یکی در وجود او و دیگری در مال و ثروت او. پس عبادت‌های بدنی –مانند نماز و روزه- شُکر نعمت‌های بدنی و عبادت‌های مالی -مانند زکات و انفاق- شکر نعمت‌های مالی به حساب می‌آیند. چه‌قدر پَست و خسیس است کسی که به بینوای تنگدستی که به وی نیازمند است، می‌نگرد، ولی به خود اجازه نمی‌دهد که با بخشیدن یک چهلم مال خود نیاز او را بر طرف سازد و شکر خدای را بجا آورد.»[7]
6. انفاق، قلب انسان را از محبت و علاقه‌ی شدید به دنیا می‌رهاند:
زکات قلب انسان را از دلبستگی شدید به دنیا و مال و ثروت می‌رهاند و آن را متوجه خدا و آخرت می‌گرداند.
امام فخر رازی (رحمة الله علیه) در این‌باره می‌فرماید:
«غرق شدن در حبّ دنیا و دلبستگی شدید به مال و ثروت، نفس انسان را از محبت خدا و آماده شدن برای آخرت باز می‌دارد، از این روی اسلام، شخص صاحب مال را مکلف ساخته است که مقداری از مال و ثروت خود را (بعنوان زکات) بپردازد تا این کار موجب کاهش میل و رغبت او به مال دنیا گردد و او را از دلبستگی زیاد به مادّیات باز دارد و او را به این حقیقت آگاه سازد که سعادت و خوشبختی انسان با کسب مال و ثروت بدست نمی‌آید، بلکه از طریق انفاق مال به منظور دستیابی به رضوان الهی بدست می‌آید، بنابراین وجوب زکات وسیله‌ی خوبی است برای از بین بردن بیماری حبّ دنیا و زدودن علاقه به مادّیات از قلب انسان.»[8]
البته لازم به ذکر است که خداوند کسب مال و ثروت و بهره‌مند شدن از لذایذ مشروع دنیایی را برای انسان جایز و مباح گردانیده است. در اسلام اگر مال کسی از مال قارون هم بیشتر باشد عیبی ندارد، البته با رعایت این چهار شرط: 1- از راه درست (حلال) به دست بیاورد. 2- در راه درست (حلال) مصرف کند. 3- حق مال را ادا کند. 4- مال در دستش باشد نه در قلبش. ولی انسان را از این‌که مالش را هدف زندگی خود قرار دهد باز داشته است؛ چرا که انسان برای هدف بزرگ‌تری آفریده شده است و در واقع دنیا برای انسان و انسان برای عبادت و بندگی خدا خَلق شده است.
7. انفاق، موجب رشد و تزکیه‌ی زکات دهنده می‌شود:
کسی که دست به کار نیک می‌زند و از مال و ثروت خود می‌بخشد تا از یک طرف برادران دینی و انسانی خود را یاری کند و از طرف دیگر به رضوان الهی دست یابد، در واقع بر شیطان بخل و طمع و هوا و هوس خویش پیروز شده و بر رشد شخصیتی خود می‌افزاید. این همان معنی و مفهوم رشد نفس و زکات معنوی است که از عطف تزکیه بر تطهیر در آیه‌ی خُُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِم بِهَا[9] فهمیده می‌شود.
8. انفاق موجب پاکی و افزایش مال و ثروت می‌شود:
زکات همان‌طوری که موجب پاکی و رشد و تزکیه‌ی نفس زکات دهنده می‌گردد، باعث پاکی و رشد مال و ثروت نیز می‌شود، چون زکات در واقع حق نیازمندان است و هر‌گاه حق دیگری به مال و ثروت کسی تعلّق گیرد، آن مال و ثروت آلوده می‌گردد و تا آن حق به صاحب حق داده نشود، آن مال و ثروت آلوده است و پاک نمی‌گردد. از این‌رو پیغمبرr فرموده است:
«إذا أدّیت زکاة مالِک فقد أذهبت عنک شره»[10] یعنی: «هر گاه زکات مالت را پرداخت کردی، پس بی‌گمان شر آن را از خود دفع کرده‌ای.»
9. انفاق نشانه‌ی ایمان و تقوای فرد است:
خداوند می‌فرماید:
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ * آخِذِینَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُحْسِنِینَ[11] یعنی: پرهیزگاران در میان باغ‌های بهشت و چشمه‌ساران خواهند بود* دریافت می‌دارند چیزهایی را که پروردگارشان بدیشان مرحمت فرموده باشد ... .
10. جهاد با مال، نشانه‌ی صادق بودن در ایمان است:
خداوند می‌فرماید:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ هُمْ الصَّادِقُونَ[12] یعنی: مؤمنان تنها کسانیند که به خدا و پیغمبرش ایمان آورده‌اند، سپس هرگز شکّ‌و تردیدی به خود راه نداده‌اند، و با مال و جان خویش در راه خدا به تلاش ایستاده‌اند و به جهاد برخاسته‌اند. آنان درست و راستگویند.
منابع و ارجاعات
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - بخشی از عنوان‌ها از کتاب دکتر یوسف قرضاوی، فقه الزکاة، ج 2، صص 871 – 857 و محمد صالح سعیدی، تحلیلی در فلسفه احکام اسلامی، صص 181 – 176، أخذ شده است.
[2]- تغابن / 16
[3]- بقره / 3 - 2
[4]- صف/10و11
[5]- توبه/ 20
[6]- ابراهیم/7
[7]- امام محمد غزالی، احیاء علوم الدین، چاپ اول، بیروت، موسسه الریان، 2005 م، ص 202
[8]- دکتر یوسف قرضاوی، فقه الزکاة، ج 2، ص 864
[9]- قرآن کریم، سوره‌ی توبه، آیه‌ی 103. یعنی: «(ای‌پیامبر) از اموال آنان زکات بگیر تا بدین وسیله ایشان را پاک‌داری و ایشان را بالا ببری... .»
[10]- صحیح ابن خزیمه و مستدرک حاکم.
[11] - ذاریات/15و16
[12] - حجرات/ 15
نظرات